Có một ngộ nhận khá phổ biến trong giới khởi nghiệp và các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) tại Việt Nam. Nhiều anh chị chủ doanh nghiệp cho rằng, việc lập kế hoạch kinh doanh bài bản là thứ gì đó “lý thuyết”, xa vời, chỉ dành cho các tập đoàn lớn. Còn với SME, mình nhỏ mà, cần gì phải vẽ vời, cứ “xắn tay áo lên làm”, “làm tới đâu tính tới đó” cho nó nhanh.
Chúng ta thấy họ rất bận rộn. Bận rộn xử lý đơn hàng, bận rộn gọi điện cho khách, bận rộn giải quyết sự vụ… nhưng lại đang bận rộn đi sai đường.
Đây là một tư duy cực kỳ nguy hiểm.
Thực tế khắc nghiệt trên thương trường Việt Nam không có chỗ cho sự cảm tính. Các số liệu từ Tổng cục Thống kê cho thấy một bức tranh tàn khốc: trong những tháng đầu năm 2025, bình quân mỗi tháng có tới hàng chục ngàn doanh nghiệp phải rút lui khỏi thị trường.
Tỷ lệ thất bại của startup Việt còn đáng báo động hơn, lên đến hơn 90%, cao hơn đáng kể so với mức trung bình của thế giới. Tại sao lại như vậy? Phải chăng sản phẩm không đủ tốt? Hay không có tiền?
Những lý do đó đều đúng, nhưng chúng chỉ là bề nổi. Gốc rễ của phần lớn các cuộc sụp đổ thường bắt đầu từ một sai lầm nền tảng và thầm lặng hơn nhiều:
vận hành mà không có một kế hoạch kinh doanh và chiến lược rõ ràng.
“Thất bại trong việc chuẩn bị chính là chuẩn bị cho sự thất bại.” – Benjamin Franklin
Với kinh nghiệm tư vấn cho hàng trăm doanh nghiệp tại MondiaL, chúng tôi nhận thấy đây chính là “tử huyệt” đầu tiên và phổ biến nhất. Bài viết này sẽ không nói những điều sáo rỗng. Chúng ta sẽ cùng nhau “mổ xẻ” sai lầm này từ góc nhìn thực chiến, để thấy nó đang giết chết tiềm năng của các doanh nghiệp SME như thế nào và làm sao để khắc phục.
Tại sao “cứ làm đi, tính sau” là con đường ngắn nhất đến thất bại?
Bạn có bao giờ thấy doanh nghiệp mình rơi vào tình trạng đầu tắt mặt tối, giải quyết hết khủng hoảng này đến sự vụ khác mà cuối tháng nhìn lại, chẳng biết mình đã đi được bao xa trên con đường lớn? Nếu có, rất có thể bạn đang mắc phải một trong ba vấn đề cốt lõi của việc thiếu kế hoạch bài bản.
Vấn đề 1: Điều hành bằng “cảm tính” – Con tàu không la bàn
Đây là biểu hiện phổ biến nhất, đặc biệt với các chủ doanh nghiệp đi lên từ nghề. Họ rất giỏi chuyên môn, nhạy bén với thị trường theo kinh nghiệm cá nhân, và thường ra quyết định dựa trên “cảm tính”.
Hôm nay thấy đối thủ chạy quảng cáo kênh A, mình cũng phải chạy theo. Ngày mai nghe nói sản phẩm B đang “hot”, mình cũng vội vàng nhập về bán. Mọi quyết định đều rời rạc, mang tính đối phó với các vấn đề trước mắt.
Hậu quả là gì?
- Lãng phí nguồn lực: Tiền bạc, thời gian, nhân sự bị dàn trải cho những việc không tạo ra giá trị cốt lõi.
- Thiếu nhất quán: Thương hiệu lúc nào cũng “loay hoay”, không có một thông điệp rõ ràng, khiến khách hàng không thể nhớ đến bạn.
- Không thể đo lường: Khi không có mục tiêu rõ ràng từ đầu, làm sao bạn biết quyết định của mình là đúng hay sai?
Tại MondiaL, chúng tôi gọi đây là hội chứng ‘bận rộn trong vô hướng’. Doanh nghiệp có thể rất bận, nhưng lại không tiến về phía trước.
Vấn đề 2: Kế hoạch kinh doanh sơ sài – Ngôi nhà thiếu móng
Một số doanh nghiệp có lập kế hoạch, nhưng lại thực hiện một cách qua loa, cho có. Bản kế hoạch đó có thể chỉ là vài trang slide sơ sài, tập trung vào sản phẩm và bỏ qua những cấu phần cốt lõi khác.
Một kế hoạch kinh doanh toàn diện phải là một “tài liệu sống”, bao gồm đầy đủ các yếu tố sống còn như:
- Phân tích thị trường và đối thủ: Chân dung khách hàng lý tưởng của bạn là ai? Đối thủ mạnh yếu ở điểm nào?
- Chiến lược Marketing & Bán hàng: Làm sao để khách hàng biết đến bạn và mua hàng?
- Kế hoạch nhân sự: Ai sẽ thực thi chiến lược này?
- Dự báo tài chính: Quan trọng nhất, bạn cần dự báo được dòng tiền, báo cáo thu nhập, và bảng cân đối kế toán.
Bỏ qua bất kỳ yếu tố nào cũng giống như xây một ngôi nhà mà thiếu đi một phần móng. Nó tạo ra những “điểm mù” chết người trong quản trị, khiến doanh nghiệp cực kỳ dễ bị tổn thương.
Tại MondiaL, chúng tôi luôn bắt đầu bằng giai đoạn Discover (Chẩn đoán chiến lược) trong [Lộ Trình Tăng Trưởng 3D]. Chúng tôi sẽ cùng bạn phân tích sâu 4C (Company, Competitors, Customers, Context) để xây dựng một bản “Lược Đồ Tăng Trưởng” với các KPI rõ ràng, đảm bảo nền móng chiến lược vững chắc trước khi bắt đầu thiết kế.
Vấn đề 3: Thiếu kịch bản ứng phó – Chỉ chuẩn bị cho ngày nắng đẹp
Môi trường kinh doanh luôn đầy biến động. Khủng hoảng kinh tế, dịch bệnh, thay đổi chính sách là những điều hoàn toàn có thể xảy ra.
Sai lầm của nhiều SME là chỉ xây dựng kế hoạch cho kịch bản “trời quang mây tạnh” mà không hề có sự chuẩn bị cho các tình huống xấu. Họ không có kế hoạch dự phòng (contingency plan).
Khi khủng hoảng ập đến, họ hoàn toàn bị động, lúng túng, không biết phải cắt giảm chi phí ở đâu, ưu tiên giữ lại cái gì. Đây chính là lý do vì sao nhiều doanh nghiệp trông rất “khỏe mạnh” nhưng lại có thể gục ngã chỉ sau vài tháng thị trường biến động.
Mối liên hệ chết người: Chuỗi domino bắt đầu từ một trang giấy trắng
Điều nguy hiểm nhất là các sai lầm chiến lược này không tồn tại độc lập. Chúng tạo ra một chuỗi domino sụp đổ, và tất cả thường bắt đầu từ hành động tưởng chừng vô hại: bỏ qua bước lập kế hoạch.
Hãy nhìn vào chuỗi nhân quả này:
- Vì thiếu kế hoạch kinh doanh bài bản…
- …Nên bạn không thực sự nghiên cứu và thấu hiểu thị trường. Bước nghiên cứu thị trường luôn là phần cốt lõi của một bản kế hoạch tốt.
- …Khi không hiểu thị trường, bạn tạo ra một sản phẩm mà không ai cần. Đây chính là sai lầm “Không có nhu cầu thị trường” (No Market Need), nguyên nhân khiến 42% doanh nghiệp thất bại, theo thống kê của CB Insights.
- …Khi sản phẩm không bán được, hệ quả tất yếu là bạn sẽ “hết tiền mặt”. Đây là nguyên nhân thất bại lớn thứ hai, chiếm 29%.
Bạn thấy không? Vấn đề không phải là bạn đột ngột “hết tiền”. Vấn đề là bạn đã đốt tiền vào việc tạo ra một thứ không ai cần, và sai lầm đó bắt nguồn từ việc bạn đã không có một tấm bản đồ ngay từ đầu.
Góc nhìn từ MondiaL: “Cái bẫy năng lực” và sự tự tin thái quá của người làm chủ
Qua nhiều năm làm việc với mấy anh chị chủ doanh nghiệp SME, tôi nhận ra có một rào cản tâm lý sâu xa. Nhiều người trong số họ rất tài năng, đã thành công ở quy mô nhỏ nhờ kinh nghiệm và sự nhạy bén cá nhân.
Nhưng chính sự tự tin vào kinh nghiệm đó lại trở thành một “cái bẫy năng lực”. Họ tin vào “cảm tính” của mình hơn là dữ liệu. Họ cho rằng những gì đã giúp mình thành công trong quá khứ sẽ tiếp tục đúng trong tương lai.
Đây là lúc họ cần một đối tác chiến lược, một “bộ não” bên ngoài. Một đối tác không chỉ gật đầu làm theo yêu cầu, mà phải có đủ sự thẳng thắn và chuyên môn để thách thức những giả định cũ, chỉ ra những điểm mù và cùng họ vạch ra một con đường dựa trên phân tích khách quan. Đó chính là tính cách
“Chuyên gia Thẳng thắn – Sâu sắc – Đáng tin cậy” mà MondiaL luôn theo đuổi trong mọi dự án.
Khung Hành Động: Biến Kế Hoạch Kinh Doanh Thành “La Bàn” Sinh Lời
Nói thì dễ, nhưng bắt đầu từ đâu? Để giúp các chủ doanh nghiệp có thể tự “chẩn đoán” sức khỏe chiến lược của mình, MondiaL đã hệ thống hóa các hạng mục cốt lõi trong một bản kế hoạch kinh doanh, dựa trên Bảng 2: Checklist Hoạch định Chiến lược cho Doanh nghiệp SME.
Hãy tự trả lời những câu hỏi sau một cách trung thực. Nếu câu trả lời là “Không” hoặc “Chưa rõ”, đó chính là “lỗ hổng” bạn cần ưu tiên khắc phục.
CHECKLIST XÂY DỰNG CHIẾN LƯỢC KINH DOANH
- ☐ Sứ mệnh & Tầm nhìn: Bạn có thể trả lời rõ ràng câu hỏi “Doanh nghiệp bạn tồn tại vì điều gì?” và “Bạn muốn nó trở thành gì trong 5 năm tới?” chưa?
- ☐ Phân tích Thị trường: Bạn có các dữ liệu cụ thể (không phải phỏng đoán) về quy mô thị trường, xu hướng chính và các yếu tố bên ngoài (kinh tế, xã hội, công nghệ) đang tác động không?
- ☐ Phân tích Đối thủ: Bạn đã xác định được 3 đối thủ cạnh tranh lớn nhất và phân tích được điểm mạnh, điểm yếu, chiến lược giá của họ chưa? Điều này giúp bạn tìm ra
Lợi thế cạnh tranh độc nhất (USP). - ☐ Chân dung Khách hàng Lý tưởng (ICP): Bạn mô tả khách hàng của mình là “tất cả mọi người” hay đã có một chân dung cụ thể về nhân khẩu học, hành vi và “nỗi đau” của họ? Nhớ lại bài học của startup Cascade, họ thất bại vì định nghĩa khách hàng quá chung chung là “dân hay dùng Excel”.
- ☐ Sản phẩm & Định giá: Lợi thế cạnh tranh (USP) của sản phẩm bạn có thực sự khác biệt và được thể hiện rõ ràng không?
- ☐ Kế hoạch Marketing & Bán hàng: Bạn có các mục tiêu (doanh số, khách hàng tiềm năng) đo lường được và kế hoạch cụ thể để đạt được chúng qua các kênh đã chọn không?
- ☐ Kế hoạch Vận hành & Nhân sự: Bạn có cơ cấu tổ chức rõ ràng để đảm bảo bộ máy hoạt động trơn tru khi quy mô lớn hơn không?
- ☐ Dự báo Tài chính: Đây là phần quan trọng nhất. Bạn có Báo cáo Lưu chuyển Tiền tệ, Báo cáo Lợi nhuận & Lỗ, và Bảng Cân đối Kế toán dự báo cho 3-5 năm tới không?
Việc hoàn thành checklist này không phải là để “làm cho đẹp” hồ sơ. Đây là quá trình bạn tư duy một cách có hệ thống về toàn bộ doanh nghiệp của mình.
Đừng để sự bận rộn đánh lừa bạn
Quay lại câu chuyện ban đầu. Việc thiếu một kế hoạch kinh doanh và chiến lược rõ ràng không phải là một sai lầm nhỏ. Nó là nguồn cơn của hầu hết các thất bại khác. Nó biến doanh nghiệp thành một con tàu không la bàn, cứ xoay vòng trong cơn bão thị trường cho đến ngày cạn kiệt nhiên liệu.
Xây dựng một kế hoạch kinh doanh không phải là việc lãng phí thời gian. Nó là khoản đầu tư thông minh nhất mà một người chủ có thể làm cho tương lai của doanh nghiệp mình. Nó là cây cầu nối giữa một ý tưởng hay và một doanh nghiệp “biết sinh lời”.
Nếu bạn cảm thấy đã đến lúc cần một “hoa tiêu” chuyên nghiệp để cùng bạn vẽ nên tấm bản đồ chiến lược, giúp thương hiệu của bạn không chỉ tồn tại mà còn dẫn đầu.
Hãy bắt đầu bằng một cuộc trò chuyện chiến lược. MondiaL dành tặng bạn một [phiên làm việc chiến lược (miễn phí)] để lắng nghe sâu hơn về tầm nhìn và cùng phác thảo những cơ hội tăng trưởng đầu tiên.
[Liên hệ với MondiaL ngay hôm nay] để biến chiến lược trên giấy thành lợi nhuận trong tài khoản.
